„Szał”, przedostatni film Alfreda Hitchcocka, jest syntetycznym podsumowaniem wcześniejszej twórczości wielkiego mistrza, ale jest również dziełem nieco innym, zawierającym elementy nowe, niespotykane we wcześniej obejrzanych przeze mnie filmach tego reżysera. Ponadto jest to po prostu mistrzowsko skonstruowany thriller o seryjnym mordercy, ale thriller dość nietypowy, niekiedy znacznie odbiegający od schematów i konwencji gatunku. W „Szale” możemy doszukać się także elementów filmu noir oraz (co dla Hitchcocka jest charakterystyczne) czarnej komedii – momentami film przypomina wręcz makabreskę.
Jak na porządny thriller przystało, „Szał” ma bardzo precyzyjny scenariusz, intryga jest wyśmienita, liczy się każdy szczegół, widz musi być uważny, aby czegoś nie przeoczyć, bo potem może się okazać, że ledwie dostrzegalny drobiazg ma duże znaczenie. I choć dość szybko, bo jeszcze przed połową filmu, dowiadujemy się, kto jest Zabójcą Krawaciarzem, film trzyma w napięciu do samiutkiego końca. Co nietypowe dla thrillera, zbrodnia dokonuje się tu w biały dzień, w samym środku wielkiej metropolii, w miejscach, gdzie w kązdej chwili ktoś może się pojawić. Przywykliśmy kojarzyć morderstwa raczej z ciemnością, opustoszałymi miejscami, gdzie ofiara znikąd nie może oczekiwać pomocy.
W filmie obecna jest również słynna Hitchcockowska ironia i bardzo czarny humor. Reżyser wykpiwa brytyjską fascynację zbrodnią („turyści lubią w Londynie ulice pełne nagich trupów młodych dziwek”), morderstwo jest tu punktem wyjścia do satyrycznego przedstawienia mieszkańców wielkiej metropolii. W ogóle jest w tym filmie sporo komediowych wątków i postaci, z których najśmieszniejsze jest spożywanie obiadów przez inspektora Oxforda. Zabójcza była też Mrs. Oxford.
Zbrodnia jest tutaj pokazana bez ogródek, widzimy mordowanie kobiet, martwe ciała, momentami reżyser odchodzi w stronę makabry, czego do tej pory raczej unikał. „Szał” jest pełen przemocy i seksu, co niewątpliwie jest nowością w filmach Hitchcocka.
Niezwykle ciekawymi postaciami są główni bohaterowie filmu. Richard Blaney, zgorzkniały, rozczarowany życiem były oficer wojsk lotniczych, zagubiony i wyalienowany, nie mogący znaleźć swojego miejsca w wielkomiejskiej dżungli przypomina z jednej strony alternatywnych bohaterów z filmów kontrkultury, z drugiej zaś zmęczone życiem postaci z filmów noir, oskarżone o zbrodnie, której nie popełniły. I Bob Rusk, współczesny Kuba Rozpruwacz, potwór, który nie może zapanować nad własną seksualnością.
Co ciekawe jeszcze, sposobem narracji „Szał” przypomina nieco „Psychozę”. Najpierw bowiem skupiamy się na postaci Blaneya, obserwujemy jego śmieszną i żałosną zarazem walkę o przetrwanie, widzimy, jak z szarego, anonimowego obywatela zamienia się w głównego podejrzanego o mordowanie kobiet. Nagle bohater znika na dłuższy czas, a nasza uwaga przenosi się na Ruska, jego skomplikowaną osobowość, niepohamowane instynkty i chwilami groteskowe poszukiwania spinki do krawata.
W „Szale” pojawiają się dominujące motywy twórczości Hitchcocka: rozpad tożsamości, człowiek niesłusznie oskarżony o zbrodnię, zaduma nad jałowością wielkomiejskiej egzystencji, problem seksualności człowieka.
Film jest doskonałym ukoronowaniem kariery wielkiego reżysera, pojawiają się tu wszystkie typowe dla Hitchcocka chwyty i motywy, jednocześnie „Szał” jest pod jakimś względem wyjątkowy. Jest to chyba najbardziej ironiczny i groteskowy film spośród obejrzanych przeze mnie z dorobku Hitchcocka, jest też najbardziej brutalny.